Blogia
Guarani

LOS ESTACIONEROS (PASIONEROS) - KURUSURAPE'ANDUHÁRA

 

LOS ESTACIONEROS (PASIONEROS) – KURUSURAPE’ANDUHÁRA

Ohai: David Galeano Olivera

Leer original (hacer clic) en: http://groups.google.com.py/group/guarani-nee/web/los-estacioneros-pasioneros---kurusurapeanduhra

Ha’ékuéra niko kurusurape’anduhára (estacioneros) ha oñomono’ô hikuái peteî atýpe, hetave jey kuimba’e meme; oguatáva tupâo peve ỹrô katu oho kurusu guasu, Hesukirito ojejukahaguépe; ha upépe opurahéi asy hikuái imandu’ávo umi mba’e vaiete Ha’e ohasava’ekue yma oikovérôguare ko yvy ape ári. Ko’â kurusurape’anduhára oguereko peteî guarakapajegua (estandarte) imba’eteéva ha peteî kurusu ohenonde’áva ijeguata. Los “estacioneros” o “pasioneros” son agrupaciones preferentemente de hombres que van en procesión a la Iglesia o hasta el calvario, a entonar cantos sagrados relacionados a la Pasión y Muerte de Jesucristo. La caminata de los estacioneros es precedida por el estandarte del grupo y una cruz.

Ymaite guive niko ha’ekuéra omoirû pe Arapokôindy Marangatu (Semana Santa) pukukue javeve; upéicharô jepe, ojehechave chupekuéra pe arapo marangatu (jueves santo) guive, ojegueromandu’a jave Tupâope pe jepyhéi (lavatorio de los piés); ha upehague ko’ême, arapoteî marangatu (viernes santo) ha’ekuéra omoirû ipurahéi asy rupive Hesukirito ñemongurusu ha mano. Oî tupâo pa’i ndoipotihápe ha’ekuéra oî hyepýpe, upéicha jave ha’ekuéra opytánte Tupâo jerére; ha upéicha avei, oî pa’i ohenóiva chupekuéra omoirû haĝua upe mba’e guasuetépe. Iporâ ñamombe’u, pe arapoteî marangatu, pyhareve jave, ko’â kurusurape’anduhára ohoha hikuái umi tyvyty (cementerio) rupi opurahéi asývo umi omanova’ekuére. Tradicionalmente están presentes durante toda la Semana Santa; sin embargo, sus presencias son más notorias el jueves santo, durante la recordación del lavatorio de los pies; y al día siguiente, viernes santo acompañan con su canto doloroso la crucifixión y muerte de Jesucristo. En algunas iglesias, los sacerdotes nos les permiten el ingreso al templo, solamente se les permite permanecer en los alrededores de la iglesia; sin embargo, también existen sacerdotes que sí les permiten participar activamente de toda la ceremonia religiosa. Asimismo, el viernes santo en horas de la mañana, los Estacioneros o Pasioneros recorren los camposantos o cementarios, visitando tumbas y ofreciendo su canto a los fieles difuntos.

Umi kurusurape’anduhára peteî atypegua niko heta jey oñopehênguememe (parientes) ỹramo katu ojo’ogaykeregua (vecinos). Hetave oî ijapytepekuéra umi ikakuaapyréva; ha péicha avei, ja’ekuaa hesekuéra ndohopukuihague oñemoaradúvo mbo’ehaópe ha upehaguére oikuaáva umi purahéi asy ohenduhaguérente. Sa’i oî ijapytepekuéra omboguapyva’ekue kuatiáre umi purahei. Pe Arapokôindy Marangatu mboyve ha’ekuéra oñembyatýma ha ombosasko’íma ipuraheikuéra; upéicha avei ojapo hi’aĝui jave Kurusu Ára (Día de la Cruz), oĝuahêvo umi Omanóva Ára (Día de los Difuntos) térâ omanóvañembo’ehápe (novenarios). Umi ipurahéikuéra niko ityre’ỹ ha henyhê temimbyasýgui. Oî ojepurahéiva Guarani, jopara ha castellano-pe. Ambue mba’e tekotevêva jahechakuaa niko ko’â purahéipe ndojepuruiha mbaraka, mimby térâ ambue tembipuru. Ojepurahéinte. Los miembros de los distintos grupos de Estacioneros suelen parientes o vecinos de una misma comunidad. En su mayoría son adultos, con escasa formación académica y que conocen los cantos mayormente por transmisión oral; son muy contados los que tienen anotados los cantos en algún cuaderno. Ensayan varios días y horas antes de la Semana Santa y también hacen lo mismo para la festividad del Día de la Cruz, el Día de los Difuntos, o los novenarios. Los cantos son tristes y llenos de dolor. Los hay en Guarani, jopara y español. Otra característica significativa es que son cantos interpretados a capela, sin ningún instrumento: guitarra, flauta u otro implemento.

Ha’ékuéra omoheñói jave ijaty, ombohéra; upéikatu, oiporavo iguarakapajeguarâ ha oiporavo hikuái mba’eichagua aópa oipurúta. Hetave oî oipurúva kasô isa’y (color) hû, hovy térâ morotîva; ikamisa katu morotî ha ipyti’ápe, ikorasô ári, oreko peteî mba’ekuaaukaha (insignia) imba’ekuérava. Oî avei oipurúva ijati’ýre peteî aomo’âha (capa) hû, pytâhovy, hovy, sa’yju térâ apatî, peteî kurusu ra’ânga reheve. Avei, oipuru hikuái peteî akâo (gorra) oguerekóva peteî kurusu ra’ânga henondépe. Cuando forman el grupo le ponen un nombre, tienen estandarte y su uniforme, que se compone de la siguiente forma: pantalones negros, azules o blancos, camisas blancas, llevando sobre el pecho, del lado izquierdo la insignia del grupo. Sobre la espalda una capa corta de color negro, violeta, azul, amarillo o gris, con la imagen de una cruz. También suelen llevar un gorro blanco con una cruz adelante.

Oje’e avei ha’ekuéra oha’âha umi pakôi Hesukirito Remimbo’épe (12 Apóstoles de Jesucristo) ha ohapykuehoha umi parundy tenda (14 estaciones) Hesukirito ho’ahaguépe ogueraha javérô upe kurusu ijati’ýre. Upe ijeguatápe ojehero kurusu rape (vía crucis). Arapo marangatu pyhare jave ha’ekuéra ojapo itesapeha(faroles); ha upevarâ oipuru hikuái apepu pire, vakañandy ha inimbopo’í. Opurahéi asy rire, umi ogajára oaguyjeme’ê chupekuéra chipa ha kojói aku porâ reheve, ha oî avei ombohasáva chupekuéra guaripolami. Pe arapoteî marangatúpe, ha’ekuéra oguerahajepi ipópe umi mba’e ojepuruva’ekue Hesukirito ñemongurusu ha jejukápe, péicha: tapygua ha mbotaha (clavos y martíllo); ñuatî akangua’a (corona de espinas), aomo’âha pytâ, hu’y, yvyra puku ygaurâme (esponja) ijapýva; tesapeha, vosa orekóva 30 pirapire, jupiha, aopehê ape’atâva, yvyra’ija (cetro), ha mbohapy kurusu. Se dice que ellos representan a los doce apóstoles de Jesucristo; y simbólicamente recorren las 14 estaciones del vía crucis. A la noche del jueves santo preparan faroles o luminarias para alumbrar el camino y salen a visitar los ogares, nichos o los oratorios familiares. Al finalizar el canto, el dueño del calvario les regala chipa con cocido caliente o incluso caña. Suelen portar los elementos que fueron utilizados el Viernes de Dolores en la crucifixión y muerte como, por ejemplo, clavos y martillo, la corona de espinas, el manto rojo, lanza, una vara larga con esponja en la punta, el farol, la bolsa con 30 monedas, escalera, un paño de lienzo, el cetro y las tres cruces.

Ñane retâme, ko jepokuaa ou ñandéve Colonia guive. Hesuitakuéra oikuaaukava’ekue umi purahéi ñande ypykuérape ha upéi mbeguekatúpe iñambue ohóvo ha oĝuahê ñandéve pe ko’áĝa jaikuaaháicha. En nuestro país, esta tradición nos viene de la música creada y cantada por los Jesuitas durante la colonia y que, con el correr de los tiempos, se modificó hasta las formas actuales.

Ko’áĝa rupi ha ani haĝua ho’a tesaráipe ko ñande jepokuaa, kurusurape’anduhára ohekombo’e ita’ýra ha itajyrakuérape ikatuhaĝuáicha omoirû chupekuéra ijatykuérape ha peichahápe umi purahéi asy tahekove puku hikuái. A fin de preservar la tradición para que no desaparezcan, actualmente los estacioneros enseñan e incorporan a sus hijos en los grupos de manera a lograr que la tradición se mantenga viva.

Ja’eva’erâ avei ko’â kurusurape’anduhára aty ojuasávo tapére sapy’ánte oha’âha hikuái mávapa upe ikatupyry ha oikuaa hetavéva purahéi asy. Péicha jave, oñepyrû opurahéi peteîva aty ha upéi ombohovái chupe ambue ha péicha oho heseve ko’êmba meve. Ndaipóri ikane’ôva âicha jave. Vale la pena mencionar que muchas veces en los caminos se encuentran dos o más grupos de Estacioneros y se “retan” en una competencia de cantos de estacioneros, que puede durar horas y horas hasta el amanecer; o mejor, hasta acabar el repertorio y quedar un vencedor.

Ipahápe, ja’ekuaa ko’â kurusurape’anduhárape oñemomba’eguasuveha ko’áĝa rupi ko ñane retâme. Ko mba’e ikatu jahechakuaa ko Arapokôindy Marangatu ohasaramóvape, upevarâ ñamañánteva’erâ umi marandu myasâiha (medios de comunicación) jahecha haĝua mba’eichaitépa oñemoherakuâ porâ ha heta chupekuéra. Upéicha avei, ko jepokuaa (tradición) oguereko haity ijojaha’ỹva hérava Tañarandy, oîva San Ignacio, Misiones Tetâpehême (departamento); upépe 1992 guive, karai Koki Ruíz ojapójepi Arapokôindy Marangatu jave, peteî aty guasu neporâmbajepéva hérava Yvága Rape (Camino al Cielo) ha ijatyhápe umi kurusurape’anduhára ohua’îva upépe ñane retâ tuichakue javevégui. Por último, conviene destacar que en la actualidad se percibe un “renacer” de los Estacioneros en nuestro país. En esta última Semana Santa todos los medios de comunicación se hicieron eco de ello. Además, hoy esta tradición tiene un punto de convergencia extraordinario que es Tañarandy, comunidad ubicada en San Ignacio, Departamento de Misiones; donde -desde 1992- el artista Koki Ruíz realiza en la Semana Santa el imponente encuentro denominado “Yvága Rape” y donde se reunen cientos de grupos de Estacioneros de todo el Paraguay.

PURAHÉI ASY – CANTOS DE ESTACIONEROS

En Guarani

“Ñandejára reko’asy”

I

Nokañýiva gueteri

Ñandejára pypore

Itatýre ojehai

Kurusu rapykuere

II

Ñande Rúpe ojopy

Angaipára rapykuere

Yvyra ijuajupy

Kurusu pohyiete

III

Hetaitejey ho’a

Iguata omoñesû

Ha’eño omopu’â

Ñandejára ikurusu

IV

Isymi jojaha’ỹ

Imembýpe omoirû

Tuichaitéma tembiasy

Kurusu rehe ojuhu

V

Ñande Rúpe ojojái

Tekove vai etaite

Sirineo ndive ojovái

Kurusu ogueroguata

VI

Verónica oja

Ipoyvípe ojohéi

Ñandejárape hova

Kurusu guýpe hy’ái

VII

Hakuaitéva umi ñuatî

Isyva rehe okambu

Há ho’ópe oñapymi

Kurusu ndive oñandu

VIII

Há cerro-pe oĝuahê

Kane’ôgui opyta

Kurusu ogueruhague

Pe hete oryrýipa

(Pág. 355 – Dionisio González Torres, Folklore del Paraguay)

En Jopara

“Señor Mío Jesucristo”

I

Señor mío Jesucristo

Kóina ápe rojumi

Rojerure ne bendición

Roipota orerovasami

II

La Virgen de los Dolores

e-roga-mi orerehe

ne memby ha ikurusúpe

ore-salvá-mi haĝua

III

Señor San Juan Evangelista

e-roga-mi orerehe

Ñandejára ha Tupâsýme

Ore-salva-mi haĝua

IV

Los mundanos pecadores

Ne rendápe rojumi

Salvación rojerure

Ndékena ore-perdona-mi

V

Viernes Santo ka’arúpe

La Virgen anga ikangy

Ohechárô kurusúre

Omano’anga imemby

(Pág. 351 – Folklore del Paraguay – Dionisio González Torres)

En Castellano

“Que triste es el Viernes Santo”

I

Qué triste el Viernes Santo,
para todo el buen cristiano
a ver Jesús nuestro Padre,
clavado de pies y manos.
II

Jesús que todo lo puedes,
Jesús que eres nuestro Padre,
no nos abandones nunca,
con tu santísima madre.
III

Señor nuestro protector,
en la tierra y en el cielo,
y en la hora más triste,
embalsamo del consuelo.
IV

Comprendo mi Dios amado,
que por mi estás sufriendo,
y por mi grande culpa,
Jesús está muriendo.
V

Me arrodillo frente a tu imagen,
te lo pedimos perdón.
Perdóname Jesús mío,
y dame tu bendición.
(Versión cantada por Don Herminio Paniagua, de Aguaity (Esusebio Ayala) – 1990)

Ehendumína pe PURAHÉI ASY - Upévarâ EIKUTU ko’ápe (Escucha el Canto de los Estacioneros – Para ello, hacer CLIC aquí):

Youtube 1: http://www.youtube.com/watch?v=biT_rImtZqg&feature=player_embedded

(*) Doctor en Lengua y Cultura Guarani. Presidente (Director General) del ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI. Profesor Titular de la Universidad Nacional de Asunción. Escritor bilingüe. Traductor público (Guarani-Castellano).

E-mail: dgo@paraway.net.py

0 comentarios