Blogia
Guarani

ÑE'ÊPAPÁRA: ROQUE JACINTO LOVERA

 

ÑE’ÊPAPÁRA (POETA) ROQUE JACINTO LOVERA

Leer original (hacer clic) en: http://groups.google.com.py/group/guarani-nee/web/epapra-roque-jacinto-lovera

Don Roque Jacinto Lovera, un poeta y estudioso de nuestra cultura e idioma Guarani, vive en el barrio asunceno de Vista Alegre. Allí, la Revista “Guarani Rayhupápe” del ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI lo visito y rodeado de sus nietos escuchó de él este relato:

“Che chereñoiva’ekue Aka’ái, Compañía Arroyo Verde-pe, 16 jasypoapy (agosto) 1928-pe. Che sy héra Anunciación Lovera ha che ndaha’éi reconocido upévare namoîri che ru rerajoapy. Che akakuaákuri Ky’ỹindýpe, upépe aî 18 ary amboty peve. Upéi ajúkuri Paraguaýpe aike Escuela de Sanidad Militar-pe oiko peve chehegui aipo Idóneo Enfermero ha upe ára guive apyta Ejército Paraguayo-pe. Upeichahápe aime avei Revolución del 47-pe oñepyrû guive opa peve (…) Upéi, ahupytývo umi ary oñekotevêva, asê (aje-jubila) ha apyta ápe, che rógape, che pehênguekuéra ndive.

Che mitâ’imi guive añe’ê Guarani che sy ndive, ni vení nde’iriva’ekue oreve castellano-pe, ha upéicha rupi añe’ê porâ Guaraníme ha upéikatu añehekombo’emimijey ñane Avañe’ême. Aike mbo’ehaópe ha aikuaa Decoud Larroza-pe ha ha’e chembo’e heta mba’e. Omanoite peve ahamiva’erâ hendápe ha heta roñomongetámi; ha’etevoíko ku mba’émbo… Guarani opyta reipa che akâme. Ha’ete ku chera’ârômava’ekuevoi oikóvo pe karai ikatuhaĝuáicha chembo’e pe Guarani. Ndarekói peteî kuatia’atâ pe ñemoarandu reheguare omanojepégui chehegui Decoud Larroza. Ha’e he’iva’ekue chéve oñeme’êtaha chéve jepémo upéicha ndahupytyjepéi upe mba’e ha ahechakuaa avei naikotevêiha.

Upéi ame’êjepi che yvyra’ỹimimi ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI-ygua ndive. Heta mba’e aikuaa: káso ñemombe’u, tembi’u ñanemba’éva, ha mba’éichapa ñande reko yma”.

El ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ha editado un libro de Roque Jacinto Lovera: “Ñane Retâygua yvotyty”. Entre sus creaciones hay además una obra en dos tomos aún inédita, titulada “Avañe’ê apytu’û”.

(De la Revista “Guarani Rayhupápe” del ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI, dirigida por el Dr. Pedro Ernesto Escurra Franco)

ÑE’ÊPOTY VORE (FRAGMENTO POÉTICO)

“CHE REMBIASAKUE”

Ky’ỹindy táva oka

Tetâ arandu ryru

Arroyo ha ñu porâ

Loma Pytâme ajuhu

Luikue ha Sanja

Tenda chevy’ahague

Torre Paso Jakarey

Moreno ha Tovatîngua

Mandu’ápe ahejáta

Ka’aguy ha ysyrýpe

Akaray Yguasúpe

Monday ha’e Parana

Paso Romero ha Laura

Juanita ha’e Cadena

Ka’aguýre oñemíva

Peême amombe’umíta

Chemandu’a porâite

Ho’árôguare che ryvy

Huguypami ahecha

Inimbépe opivoite

Ipýgui omosâingo

Ombokacha mbeguemi

To’apa mba’e ky’a

Hi’âme opytava’ekue

Ña’ême ombojahu

Ytaku vevúi porâme

Ha oikytî ipuru’â

Ha tuicha oñapytî

Omokâ ao potîme

Mamáme ombohasa

Ohupi omoñe’ê

Imemby kuimba’emi

Mombyrýgui ahecha

Hi’ânte ahupimi

Mamá ipochyeterei

Ndoipotái ni ahetû

Mombyrýgui ahecha

Apokosemínte hese

Che ryvy mitâ’imi

Ahupise ahechami

Mamá katu ipochy

He’i ojeharutaha

Hasê jepy’apymi

Añandu ipytuhê

Apoko iñapisusûre

Ikua’imi ojekuaa

Iñakârague porâ

Kamba ra’y pire

Michîmi guive ahupi

Che jyva ári okakuaa

Amoñe’êva ahetûmba

Ha che aguara Astete

Che ryvy ipahague

Hevi rehe opoñýva

Ha che amopininita

Jahechápa ndoguatái

Yvyku’íre opoñýva

Ky’águi iparapáva

Opivoite otyryrýva

Yvyraguýre opovyvy

Yvýre oñembosaráiva

Ha’e ni naikasôi

Heko porâva mitâ

Ndaipóri ha’eichagua

Peteî ko’ême oguata

Hetyma kangy’imi

Rasáko heko porâ

Nahasêi ni michîmi

Oguata oñanireíva

Ryguasu ra’y omuña

Omondýi ryguasu kuru

Ha hese opereréva

Omuñáva kure ra’y

Óga guýpe ndopytái

Ñanandýre ohose

Ha’eñomínte oikose

Ynambúicha ikañyse

Omuñáva ryguasúpe

Kure ra’y kavarápe

Sarambíko ojapóva

Pya’éko imbarete

Mávapiko oimo’â

Omondýima ryguasu

Ha orojáma ka’ay

Ikatupyrýma ryvýto

Opo’o nokambuvéima

Ha ojuhúva ho’u

Tembi’u ogapegua

Mandi’o, avati maimbe

Manduvi ha mbokaja

Rora kyra, kavure

Hû’itî ha perera

Okaru locro rykue

Mbaipy ha vori kesu

So’o apu’a, jukysy

Chipa guasu ha rora

Avati maimbe, pirekái

Kiveve, rora kamby

Chipa’i, mandi’o chyryry

Te de naranja rogue

Chipa’i, kure mbaipy

Hû’itî typyraty

Jukysy ha mandi’o

Hendive kamby he’ê

Ho’ukuaáma yva

Guavira, yvapurû

Arasa, mbokaja aju

Yvahái, ñangapiry

Merô, sandia aju

Sa’yju pytâ asýva

Pakuri, aratiku ñu

Ha aratiku ka’aguy

Oiko porâ che ryvy

Pyhareve kamby aku

Opoíma kambirégui

Opáma ichupe kambu

Opo’óma che ryvy

Ha hatâma oguata

Omondekuaáma kasô

Oñepyrûma oñe’ê

Pya’éko okakuaáva

Ko mitâ chapî’imi

Ha’eñóntema opipi

Ha avei oñemopotî

Ajépa ikatupyry

Ko mitâ kuehe guare

Mávapiko toimo’â

Rasáko oñe’êkuaa

Rehechárô omba’apo

Ykuápe oho y reka

Hy’akuápe ogueroja

Omyenyhê kambuchi

Kuarahy oiko mboyve

Omboty vaka ra’y

Korápe oñapytî

Ko’êrô toñeñami

Pyharevete opu’ârô

Omboty vaka para

Mamáme oñami haĝua

Kamby rambosaĝua

Ombyapéma chavurro

Kokuépe oho haĝua

Ogueraha rambosaĝua

Terere ruparâmi

Oipe’a avatiky

Omondoro mandi’o

Vuruháka renyhê

Oguerúvo hi’upyrâ

Ha’evéva che ryvy

Kokuépe ou ha oho

Tuguái po’íma otira

Mandyju omono’ô

Mitâ’i iñakâhatâva

Ndoikuaáiva kane’ô

Pytûmbýramo ha’e

Oguapy oñembo’e

Trompo omopyryrỹi

Balita oñembosarái

Cuartita ha kora’i

Ijasu ha ikuâvori

Pyhare iñakâhatâ irû

Ógape tenyhêtéva

Koréko pyharekue

Ñañandýre oha’â

Pandorga omboveve

Yvytu porâ jave

Ka’aru ha pyhareve

Luis-kuére oje’oipa

Golpe ñandu karu

Ñembosarái ymaguare

Paresenones, maravichu

Omombe’u pyharekue

Ysypo ári opopóva

Mávapa yvatevéva

Kuñáva ha kuimba’e

Oha’âva oñondive

Ituichavéma che ryvy

Oñembiso orendive

Kuñáva ha kuimba’e

Angu’áre rojerepa

Oime ombojeguakáva

Oturuñe’ê ha okay’úva

Angu’a rembe hyapúva

Ñaimo’â música pu

Ára guasu oĝuahêvo

Ára santo oje’eha

Rehendu ápe ha pépe

Oiko ñembiso jegua

Avati omongu’íva

Ha oîma ombovevéva

Ha avati mboguaha

Yrupême omboveve

Kuñataî ha mitâ

Tatakua ojatapýva

Miércoles santo ko’ê

Chipakuéra ojypáma

Ára guasu oĝuahêvo

Ndaiporivéima tie’ỹ

Tupâo ha ñembo’épe

Ñambohasa arete

Ndaipóri oguata hatâva

Kavaju ári ojupíva

Ha mitâ isarakíva

Ndojehechái mamove

Ára santo javeve

Ndaipóri juru tie’ỹ

Oñemboki ha oka’úva

Pyhare ha arakue

Jueves, viérnes santo

Maymáva ni ndokarúi

Rombo’aje arete

Tupânói ha ñembo’e

Ñesûháme ñembo’épe

Rohova’erâ rotupâitû

Ñandejára ha kurusúpe

Rojaivy ha rohetû

Pyharérô ndojekéi

Ñembo’e ha purahéipe

Maymáva oreko’êmba

Rombo’ajévo Tupâ

Opa rire aretekue

Rohóma jepe’ava

Roikojey mba’apópe

Rojapo haĝua tata

Voi porâ ropu’âma

Rombojepota tata

Rombyaku ka’ayrâ

Ha romongaru mymba

Pyhareve jahecháma

Kokue rapére roje’óima

i-sombrero pirimíva

pynandi ha oñakâkuáva

Pe avati, mandi’otýre

o-tira tuguái po’i

oha’âróva ohua’îva

rambosaĝua rerahaha

Rora kamby, kavure

Terere ruparâmi

Hy’akuápe toĝuahê

Ikuâ’íre ysatî

Opoi ika’apígui

Oguapy orambosa

Rora kyra akytâ

Terere ruparâmi

Ñande sy kuña porâ

Ombyatýma ajakápe

Jety, mandi’o, avati

Kurapepê ha andai

Sandia ha merô aju

Andai ha avatiky

Kumanda ha melonchi

Ajakápe omyenyhê

Ojapo apytereao

Ohupi haĝua ajaka

Kokueguára mba’yru

Tembi’urâ rerojaha

Maitei horyvéva opavavépe

David Galeano Olivera

(ATENEO Motenondehára)

ateneoguarani@tigo.com.py

0 comentarios