Blogia
Guarani

SEMANA SANTA PARAGUAYA (EN GUARANI Y CASTELLANO)

 

ARAPOKÔINDY MARANGATU (SEMANA SANTA)

Por David Galeano Olivera ( * )

Leer original (hacer clic) en: http://groups.google.com.py/group/guarani-nee/web/semana-santa-paraguaya-en-guarani-y-castellano

Ndaipóri Hesukirito ohapykuehóvape ĝuarâ peteî arapokôindy (semana) tuichavéva ha oñemomba’eguasuvéva ko Arapokôindy Marangatúgui. La Semana Santa constituye un acontecimiento de profunda e importante significación religiosa para la vida de los Cristianos.

Oñepyrû pindo karai arateîme (domingo de ramos) ha upéi ojeromandu’a umi ára Hesu Kirito ojejapyhy, oñemoinge ramo tovakeópe (tribunal), ojehupíramo kurusúre, omano ha oikovejeýramo guare. Se inicia con el Domingo de Ramos, es decir, la recordación de la entrada de Jesucristo a Jerusalén. Posteriormente, se recuerdan los demás hechos: su aprehensión, juzgamiento, la pasión y la crucifixión, la muerte y la resurrección de Jesucristo.

Arapokôindy Marangatu jave opavave oñopehênguéva oñombyaty túva ha sy rógape, heta jey ha’ekuéra oiko okaháre. Es común que en estos días las familias paraguayas se reunan en torno al hogar de los padres o parientes, que comúnmente son o viven en el interior del país.

Ñane retâme, pe pindo karai arateîme opavave ijaty tupâópe omongaraívo pindo ojejapóva ogapýpe ha ñamoha’ângáva peteîteî jaipotaháicha. El domingo de ramos la gente concurre a la misa de bendición de las palmas (pindo karai), que se elaboran artesanalmente en cada hogar y cada uno, a su gusto, le da la forma de su agrado.

Pe ararundy (miércoles) voi guive oñemba’apóma tembi’u aporâ. Péicha oî ojepe’aváva, ambue katu ombyaku tatakua. Oî avei ombisóva avati angu’ápe ha upéi, mbeguakatúpe, kuñakaraikuéra oñepyrûma ombojehe’a avatiku’i, aramirô, kesu, kamby, kure ñandy ha ani ha hapykuérintema oikóñepyrûma chipa opaichagua: lopi, jakare ha ambuéva, oñemboguapýva -ojy hagua- pakova rogue ári. Péicha, ogakuéra rupi maymávante ombosako’i ha ombojy chipa, sópa, chipa guasu, ryguasu, kure ha ovecha ro’o umíva tatakuápe. Oiko peteî jejuhupa guasu tembi’u apópe. El miércoles santo bien temprano se inicia un gran trabajo colectivo a fin de preparar los alimentos tradicionales. Unos salen a colectar leña, otros preparan el horno. En otro parte, están los que muelen maíz en el mortero, tras lo cual las mujeres, lentamente, empiezan a mezclar el maíz molido, con el almidón el queso Paraguay, la leche, la grasa de cerdo y anis en una masa que se convertirá en las chipas (panes o panecillos) de distintas formas: palomas, cocodrilos, y otros, que -para su cocción- se ubicarán sobre hojas de banano. Así, en los hogares se reune toda la familia y preparan los chipa, la sopa paraguaya y el chipa guasu; lo mismo que el asado de gallina, cerdo y oveja.

Arapópe (jueves) katu opavavete ijaty peteî mesa guasu jerére ha upépe oiko pe karuguasu. Pyhare, tupâópe, oiko pe jepyhéi (lavatorio de los piés) ha ojehecha ha oñehendukuaa avei umi españa ñe’ême ojeheróva “Estacioneros” térâ “Pasioneros”, omoirûramo -purahéi asy rupi- Hesu Kirito jehasa asy. El jueves, en torno a una enorme mesa, toda la familia reunida se sirve los alimentos preparados. A la noche, todos concurren a la iglesia para revivir la ceremonia del lavatorio de los pies. Allí también se podrá ver y escuchar a los “Estacioneros” o “Pasioneros” entonando sus lastimeros y melancólicos cantos que recuerdan la pasión, muerte y resurrección de Cristo.

Pe arapoteî (viernes) katu, pyhareve, ojeho tyvytýpe (cementerio) oñe’andúvo umi pehêngue ojehekyi’akuépe. Asaje rupi, tupâópe hyapu peteî yvyrapararâ (matraca), oporohenóiva. Péva ojehu vove, opavavéva oho tupâópe ogueromandu’ajey hagua Hesu Kirito ñemano. Upépe oikoraê mandu’a upe kurusu rapére (vía crucis); ha upéva rire katu Hesu Kirito ra’ânga ojehupijey kurusúre ha ojeromandu’a umi “pokôi ñe’ê”. Upéi Hesu Kirito rete oñemboguejy ha oñemoinge tupâo ryepýpe ha opavavéva oñemboja ojapóvo pe tupâitû. Oî avei upégui ohóva oñembo’e ha oitupâitû ambue tupâópe, ohupyty peve pokôi tupâo (siete iglesias). El viernes santo, a la mañana, se acostumbra visitar los cementerios a honrar a los familiares fallecidos. A la siesta, el sonido de una “matraca” convoca a la feligresía a la Iglesia. Luego de esa señal, la gente concurre a la iglesia para participar del vía crucis, tras lo cual se revive la crucifixión de Jesucristo, y la recordación de las “siete palabras”. Luego, la imagen de Jesucristo se instala en el interior de la iglesia y la gente, en fila, revive la costumbre de la adoración (tupâitû). Seguidamente, algunos cumplen con la promesa de visitar otras iglesias para la adoración, hasta completar siete iglesias; práctica conocida con el nombre de “recorrido de las siete iglesias”.

Arapoteî (viernes) ha’e ára ikirirîvéva. Avave ndaikatúi osapukái térâ oñe’ê hatâ. Ndaikatúi ñañani ha mitânguéra ndaikatúi ñañembosarái. Sobre todo, el Viernes Santo es el día en el cual se guarda el mayor silencio. Nadie debe gritar o hablar fuerte. Tampoco se debe correr y los niños tienen prohibo jugar.

Arapokôindy Marangatu oguahê ijapýpe Hesu Kirito jeikovejeýre (Pascua de Resurrección). Upe árape ojehova’erâ paíno ha maína rógape; ko’âva oinupâ humbýpe umi iñemoñare’angápe ha upekuévo he’i “pákua”. Péicha avei, sy ha tuvakuéra avei, ogapýpe, ojapo upe mba’e. La Semana Santa culmina con la Pascua de Resurrección. Ese día los ahijados concurren a las casas de sus padrinos y madrinas; quienes dan un golpe en la nalga a sus ahijados, al momento de decir: “páscua”. Lo mismo hacen los padres a sus hijos, en la intimidad del hogar.

Ko’agaite peve, Paraguáype, pe Arapokôindy Marangatu jave mba’eveguasúma ndojejapovéi; péicha, mbo’ehao ha ñemuhakuéra jepe oñembotypa. Cabe destacar que desde el Miércoles Santo hasta el Domingo de Gloria, en el Paraguay se paraliza la mayor parte de las actividades cotidianas: comerciales, educativas, etc.

ÑANDEJÁRA ÑE’Ê PORAVOPYRE (SELECCIÓN BÍBLICA)

Parengatu Mateo Marangatu rupiguare (Del Evangelio según San Mateo)

Upérô hemimbo’ekuéra oho ha ojapo Hesu Kirito he’ihaguéicha ichupekuéra. Ogueraha hikuái pe chavurro imemby reheve Hesúpe ha ha’ekuéra omoî hi’ári ijaokuéra ha Hesu ojupi. Ha maymáva oipyso ijaokuéra haperâme, ha ambuekuéra katu oikytî yvyrarakâ ha omyasâi tape rehe… upéi… peteî hemimbo’e hérava Húra Ikarióte, oho umi avare ruvicha rekávo, ha he’i: “Mba’épa peme’êse chéve ha che amoîta pende pópe chupe”, ha ome’ê hikuái ichupe mbohapypa kuarepotitî pehê (30 piezas de plata)… Oiko hagua ko mba’e Húra Ikarióte ou heta kuimba’e ndive pe Tarumandy yvyty peve, oîháme Hesu Kirito. Upe mboyve Húra Ikarióte he’ira’e umi kuimba’épe: “Upe ahetûva, upéva ha’e, pejapyhy”. Ha oñembojávo Hesu rendápe he’i chupe: “Mbo’ehára, mba’éichapa ndepyhare?” ha ohetû ichupe… ha ojapyhy hikuái Hesúpe. Ogueraha chupe Kaiha rógape, ku avare guasu, upépe oñembyaty kuatiára (escribas) ha tujave (fariseos) ombotovakeo hagua chupe. Upevakuére Hesu ojegueraha omano hagua kurusúre, tenda héravape Gólgota. Omano rire, Hose Arimateaygua ojerure hetekue ha omoî peteî tyvyty (sepulcro) pyahu ojo’o’akue itasúpe (en la roca). Mbohapy ára rire, Hesu Kirito oikovejey ha ojehechaukákuri hemimbo’ekuérape ojupi mboyve yvágape.

Entonces los discípulos fueron e hicieron como Jesucristo les había mandado. Y trajeron a la asna y su pollino, y pusieron sobre ellos sus mantos; y él se sentó encima. Y la multitud, que era muy numerosa, tendía sus mantos en el camino; y otros cortaban ramas de los árboles, y las tendían en el camino… Después… uno de los doce, que se llamaba Judas Iscariote, fue a los principales sacerdotes y les dijo: “¿Qué me queréis dar, y yo os lo entregaré?”. Y ellos le asignaron treinta piezas de plata… Para que esto acontezca, Judas Iscariote llegó con muchos hombres hasta el Monte de los Olivos, donde se encontraba Jesús. Y Judas Iscariote había dicho anticipadamente a aquellos hombres: “Al que yo besare, ese es, prendédle”. Y enseguida se acercó a Jesús y dijo: “¡Salve, Maestro!” y le besó… Entonces se acercaron y echaron mano a Jesús y le prendieron. Los que prendieron a Jesús lo llevaron al sumo sacerdote Caifás, adonde estaban reunidos los escribas y los ancianos, para juzgarlo y condenarlo a morir en la cruz. Luego fue llevado a un lugar llamado Gólgota, donde murió. Después de su muerte, José de Arimatea pidió su cuerpo para llevarlo a un sepulcro, nuevo, que había mandado hacer en una roca. Después de tres días, Jesucristo resucitó y se presentó ante los Apóstoles antes de subir a los cielos.

(*) Presidente (Director General) del ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI. Doctor en Lengua y Cultura Guarani Docente universitario. Escritor bilingüe. Traductor público. E-mail: dgo@paraway.net.py (particular) - ateneoguarani@tigo.com.py

POESÍA “SEMANA SANTA”

De: Emiliano R. Fernández

I

Perekova’ekue guive

Pene akâre agua bendita

Che verso pehendumíta

Pascua oĝuahê vovete

II

Péinamaniko oĝuahê

Ko’â tuichaitéva ára

Oikohague Ñandejára

Vía Crucis-pe ymaite

III

Ru ha sy ymaveguare

Ko’âva ombotuichaitéva

Semana Santa ja’éva

Tupâ rembihasakue

IV

Áĝa mamópa ahê

Jahecháta angaipavóra

Por la señal ojapóva

Más que fuera kechêchê

V

Domingo de Ramos yma

Jajeoimi tetakuére

Hysýi Tupâo rapare

Cristiano jajohecha

VI

Ñesûpehême jaha

Jaikévo pe okê guasúpe

Agua bendita ryrúpe

Ñapo’ê jajovasa

VII

Aipo yvága jajuhu

Jaikévo upe Tupâópe

Pindo jegua ñande pópe

Santa misa ñahendu

VIII

Incienso-ma ñahetû

Mba’e hyakuâ asyetéva

Ñane korasôme oikéva

Tatatî marangatu

IX

Lunes, martes neko’ê

Ñaimo’â ku nekangýva

Oime nembovy’a’ỹva

Reheka pe ymaguare

X

Mamópa oime tetia’e

Umíva ára ya opáma

Guyra okirirîmbáma

Yvytu ha yvyra rogue

XI

Miércoles Santo katu

Ñane ko’êma ojoapytépe

Ku molienda ápe ha pépe

Ñembisóma ñahendu

XII

Ja’úta sopa kesu

Tatakua ojejatapýma

Pépekatu oñembyatýma

Kure, ovecha, ryguasu

XIII

Jahecha ta’yrusu

Ojoapykuéri pandilla

Pindo, caña de castilla

Laurel hetaite ogueru

XIV

Tape ykére kurusu

Rehecháma oñembo-calvario

Ha estación-pe vecindario

Oñembo’éma a Jesús

XV

Jueves Santo ka’aru

Jahajey Tupâópe

Niquel-mimi ñande pópe

Ñaĝuahê ñatupâitû

XVI

Jaike guive ñañesû

Ha jaha ku ñembo’épe

Amo Tupâ rendaitépe

Angaipa ñamombe’u

XVII

Viernes Santo-ma katu

Ko ára tuichaitevéva

Ñañesû ñañembo’éva

Oĝuahêvo ka’aru

XVIII

Matraca mante ipu

Pe Tupâo jerekuére

Ha kurusu yvatére

Oje-clavá-ma Jesús

XIX

Oñepyrû o-repica

Procesión oiko haĝuáma

Osê Señor de las Palmas

Burro-mi ári oguata

XX

Upépe jahechapa

Maymárô tembicharâva

Mba’éichapa Ñandejára

Oiko’asyva’ekue yma

XXI

Ha púlpito-pe osermón

Karai ijao hûmbáva

Iñe’ême ohendukávo

Pe Ñandejára pasión

XXII

Upépe con devoción

Jahecha la agonía

Ko’aĝante la herejía

Ogueru la corrupción

XXIII

Chénte ndaikatumo’âi

Aipe’a de mi memoria

Upe Sábado de Gloria

Oikova’ekue Judas kái

XXIV

Hipa ñanderesarái

Cristiano ñañeñandúva

Isy ha túva rayhúva

Pe añánte ndaipotái

XXV

Ja’epáne oime haĝua

Ñande rapicha yvypóra

Mbói py’a oguerekóva

Tupâ rerovia’ỹha

XXVI

Peguatána peheka

Áĝa umíva omoporâva

Ko’â mitâ ko’aĝaguáva

Ni bendito-pa oikuaa

(Pág. 212 al 214 – Emiliano R. Fernández. Antología Poética 1 – Rudi Torga)

UN CANTO (PURAHÉI ASY) DE LOS ESTACIONEROS

“SEÑOR MÍO JESUCRISTO

I

Señor mío Jesucristo

Kóina ápe rojumi

Rojerure ne bendición

Roipota orerovasami

II

La Virgen de los Dolores

e-roga-mi orerehe

ne memby ha ikurusúpe

ore-salvá-mi haĝua

III

Señor San Juan Evangelista

e-roga-mi orerehe

Ñandejára ha Tupâsýme

Ore-salva-mi haĝua

IV

Los mundanos pecadores

Ne rendápe rojumi

Salvación rojerure

Ndékena ore-perdona-mi

V

Viernes Santo ka’arúpe

La Virgen anga ikangy

Ohechárô kurusúre

Omano’anga imemby

(Pág. 351 – Folklore del Paraguay – Dionisio González Torres)

0 comentarios